*(Dit artikel is vertaald uit het Engels met de hulp van DeepL – onze excuses voor eventuele fouten in de tekst).
In een digitale wereld die verzadigd is met afbeeldingen en video, wordt het steeds moeilijker om onderscheid te maken tussen echt en nep. Door de opkomst van generatieve AI en geavanceerde bewerkingstools vervaagt de grens tussen authentieke en gemanipuleerde digitale afbeeldingen en video’s. Het VISAVIS-project, gefinancierd door het Europees Fonds voor Media en Informatie (European Media and Information Fund), wil deze uitdaging aangaan door samen met het publiek tools en trainingen te ontwikkelen die iedereen helpen visuele mis- en desinformatie beter te detecteren.
Het VISAVIS-project werkt samen met het publiek om hulpmiddelen en training te ontwikkelen waarmee mensen visuele misinformatie beter kunnen detecteren.
Hoe doen we dit?
In het tijdperk van AI-gegenereerde content hebben we meer nodig dan alleen oplossingen om valse en/of misleidende informatie zoals afbeeldingen en video’s online tegen te gaan. Mensen hebben kritisch denkvermogen nodig, manieren om informatie direct zelf te verifiëren en het vertrouwen om vraagtekens te zetten bij wat ze online zien.
Het VISAVIS-project brengt deze elementen samen door technische innovatie, media-educatie en actieve deelname van het publiek te combineren. We ontwikkelen digitale verificatiehulpmiddelen en educatief materiaal om mensen te helpen visuele misinformatie te herkennen. Maar om ervoor te zorgen dat deze hulpmiddelen nuttig en relevant zijn, bouwen we ze samen met het publiek – en geven we niet zomaar oplossingen van experts.
Dat is waar burgerwetenschap om de hoek komt kijken.
Wat is citizen science?
Citizen science – vaak geassocieerd met onderzoek naar natuurwetenschappen zoals biologie of astronomie – betrekt het publiek direct bij het onderzoeksproces. In het VISAVIS-project passen we deze aanpak toe op sociaal-wetenschappelijk onderzoek naar desinformatie en mediageletterdheid.
In deze context erkent citizen science een belangrijk inzicht: de mensen die het meest worden blootgesteld aan digitale media zijn ook het best in staat om te herkennen hoe misleidende inhoud in het dagelijks leven verschijnt en zich verspreidt. Dit type onderzoek stelt deelnemers in staat om tegelijkertijd te leren en bij te dragen. Door hen te betrekken als medeonderzoekers, wil het VISAVIS-project alledaagse internetgebruikers veranderen in geïnformeerde en actieve bijdragers aan inspanningen om visuele mis-/disinformatie tegen te gaan.
Wat het project inhoudt
Vanaf april 2025 zullen meer dan 100 deelnemers uit Nederlandstalige gebieden in België deelnemen aan een citizen science campagne geleid door Mediawijs, in samenwerking met imec-SMIT, VUB. Tijdens deze campagne zullen onze deelnemers:
- Eenvoudige verificatietools met één klik gebruiken (ontwikkeld door CERTH) om beelden en video’s te controleren die ze dagelijks tegenkomen
- Deelnemen aan media- en informatievaardigheidstrainingen (MIL) om hun vaardigheden te verbeteren
- Feedback delen over tools en trainingsinhoud
- Gegevens bijdragen om onderzoekers te helpen begrijpen wie het meest kwetsbaar is voor visuele desinformatie en waarom
Deelnemers zijn niet alleen leerlingen – ze zijn medeonderzoekers die de richting en resultaten van het VISAVIS-project vormgeven.
Waarom burgerwetenschap kan helpen
Visuele desinformatie volgt geen voorspelbare patronen. Burgerwetenschappers helpen ons om instrumenten te maken die niet alleen nauwkeurig zijn, maar ook echt nuttig voor het publiek. Daarom zijn verschillende perspectieven uit het echte leven essentieel. Door gebruik te maken van een citizen science aanpak, kan VISAVIS:
- Een breed scala aan authentieke voorbeelden van misleidende visuals verzamelen
- De effectiviteit van tools en trainingen voor verschillende leeftijdsgroepen en digitale gewoonten beoordelen
- Ervoor zorgen dat onze resultaten echt nuttig zijn voor gewone mensen
Wat nu?
Van april tot juni 2025 zal de Belgische campagne uitrollen. Later in het jaar zal een tweede campagne plaatsvinden in Zweden, gecoördineerd door Filmpedagogerna met steun van imec-SMIT, VUB.
Gedurende het hele VISAVIS-project – dat loopt tot maart 2026 – zullen onze tools en trainingsmaterialen, ontwikkeld in samenwerking met CERTH, voortdurend worden getest en verbeterd en vrij beschikbaar zijn voor het publiek.